Wskazówki dla prowadzących zajęcia dydaktyczne ze studentami z niepełnosprawnością wzroku.
Dostępne zajęcia
Poradnik dotyczący prowadzenia dostępnych zajęć dydaktycznych dla studentów, w tym dla osób z niepełnosprawnościami.
Biuro Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami
UAM 2020
Poniżej prezentowane wskazówki są fragmentem tego opracowania. Całość poradnika "Dostępne zajęcia" w formacie PDF jest do pobrania tutaj.
Wskazówki
Osoby z niepełnosprawnością wzroku mogą różnić się między sobą stopniem i rodzajem niepełnosprawności wzroku – mogą widzieć w sposób nieostry, mogą mieć zawężone pole widzenia, nie widzieć wcale, etc. Aby uczynić im studiowanie dostępnym, warto wykazać się empatią i zastosować się do poniższych zasad.
USTALMY INDYWIDUALNE POTRZEBY STUDENTA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ WZROKU
- Należy dyskretnie, bez udziału innych osób, zapytać studenta, jakiej pomocy potrzebuje, co może pomóc mu w pełni korzystać z zajęć. Warto np. zapytać go o optymalne dla niego miejsce w sali.
ZADBAJMY, BY KORZYSTANIE Z TECHNOLOGII STANOWIŁO UŁATWIENIE, A NIE WIĄZAŁO SIĘ Z DODATKOWYM OBCIĄŻENIEM
- Nagrywanie zajęć na dyktafonie czy smartfonie jest głównym sposobem sporządzania notatek przez osoby niewidome i słabowidzące.
- Przepisy o prawach autorskich1 zezwalają na nagrywanie zajęć studentowi/ doktorantowi z niepełnosprawnością, o ile sporządza nagranie wyłącznie do własnego użytku. Nie zmienia to faktu, że możemy poprosić studenta o zobowiązanie się w formie pisemnego oświadczenia do nie udostępniania nagrań innym osobom i niepublikowania ich.
- Student może posługiwać się różnymi pomocami: notebookiem, maszyną brajlowską, notatnikiem brajlowskim, pomocami optycznymi, a nawet własnym oświetleniem lub korzystać ze słuchawek dla dyskretnej obsługi „mówiącego” komputera. Publiczne zwracanie na to uwagi może go zniechęcić.
W BEZPOŚREDNIM KONTAKCIE ZE STUDENTEM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ WZROKU PAMIĘTAJMY O ZASADACH EFEKTYWNEJ KOMUNIKACJI
- Kierując prośbę lub pytanie do osoby niewidomej, należy wyrazić słownie, że do niej kierujemy wypowiedź, ponieważ osoba niewidoma nie będzie w stanie zauważyć komunikatu wyrażonego niewerbalnie, np. poprzez spojrzenie, wskazanie palcem czy postawę ciała.
- Jeśli osoba z niepełnosprawnością przychodzi na zajęcia wraz z przewodnikiem / asystentem, prowadzący powinien zwracać się z odpowiedzią do tej osoby, a nie do jej przewodnika.
- Chcąc przekazać jakiś przedmiot lub dokument osobie niewidomej, należy go podać w taki sposób, aby lekko dotknąć jej dłoni tym przedmiotem jednocześnie mówiąc, że właśnie podajemy tę rzecz. Zwalniamy własny uchwyt na przedmiocie dopiero wówczas, gdy mamy pewność, że student/ka trzyma przekazywaną rzecz.
- Jeśli zauważymy osobę z niepełnosprawnością wzroku samotnie stojącą przed salą wykładową lub poruszającą się w jej pobliżu w sposób chaotyczny i niepewny, zapytajmy dyskretnie, czy nie pomóc wejść na zajęcia, informując o jaki przedmiot chodzi i wymieniając nazwisko prowadzącego zajęcia. Jeśli student porusza się po korytarzu samodzielnie w sposób zdecydowany i pewny nie przeszkadzajmy mu zadając pytania, bo z dużym prawdopodobieństwem wie, dokąd zmierza.
- Szczególnie osoby, które nigdy nie widziały, a w związku z tym nie miały możliwości nabycia powszechnie podzielanych i akceptowalnych wzorców komunikacji niewerbalnej, mogą przejawiać niestandardowe, czasami zaskakujące lub dziwne zachowania w tym zakresie. Warto pamiętać, że mimika ich twarzy, pojawiające się tiki czy natrętne ruchy oraz niekierowanie twarzy w stronę rozmówcy, nie oznaczają braku szacunku lub lekceważenia rozmówcy i nie powinny być za takie uważane.
PROWADZĄC WYKŁAD LUB ĆWICZENIA ZWRÓĆMY UWAGĘ NA MOŻLIWOŚĆ SKOMPENSOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI WZROKU PRZY POMOCY PRECYZYJNEGO PRZEKAZU INFORMACJI SŁOWNEJ LUB Z WYKORZYSTANIEM INNYCH NIŻ WZROK MODALNOŚCI ZMYSŁOWYCH
- Studenci z niepełnosprawnością wzroku powinni otrzymać te same informacje, które dostają studenci widzący. Prowadzący zajęcia powinien więc głośno i wyraźnie czytać to samo, co zapisuje na tablicy. Jeśli jest to możliwe, warto dostarczyć materiały w postaci plików elektronicznych z tekstem. Wykresom i diagramom powinien towarzyszyć ich słowny opis. W przypadku przedstawiania eksponatów, makiet, modeli student powinien mieć możliwość zapoznania się z obiektem za pomocą dotyku (jeśli jest to możliwe) lub obejrzeć go z bliska (student słabowidzący).
- Jeśli wykład prowadzony jest w oparciu o prezentację multimedialną, wykładowca powinien precyzyjnie mówić, co znajduje się na slajdach. Nie wystarczy więc powiedzieć: „jak widać na slajdzie” lub „czego przykład ukazany jest na slajdzie”, ponieważ osoba niewidoma nie może zobaczyć slajdu. Prowadzący powinien omówić istotę wyświetlanego slajdu. W sytuacji prezentacji dotyczy to zarówno wyświetlanego tekstu, jak i zdjęć czy grafik. Byłoby bardzo dobrze, gdyby prezentacja po zakończonym wykładzie została udostępniona studentom z niepełnosprawnością wzroku do użytku własnego.
PRZEKAZUJĄC STUDENTOM MATERIAŁY DYDAKTYCZNE ZADBAJMY O ICH DOSTĘPNOŚĆ
- Przekazywane studentom przez prowadzącego materiały cyfrowe, aby były dostępne dla osób posługujących się programami mówiącymi, muszą być zapisane w plikach tekstowych, np. txt, rtf, doc, docx, pdf z warstwą tekstową, prezentacji ppt lub html, czyli publikowane w postaci tekstowej strony Internetowej.
- Bardzo ważne jest, aby materiały przekazywane studentom w wersji papierowej były czytelne, bez podkreśleń, zaznaczeń i zabrudzeń. Tylko takie czytelne teksty, a nie kolejne kopie wykonane z wcześniejszej kopii są możliwe do przetworzenia na dostępną wersję cyfrową.
PRZEKAZUJMY MATERIAŁY I INFORMACJE NIEZBĘDNE DO PRZYGOTOWANIA SIĘ DO ZAJĘĆ Z ODPOWIEDNIM WYPRZEDZENIEM
- Ważne, aby informacje o wymaganej literaturze oraz materiały udostępniane w wersji papierowej przekazywać studentom ze znacznym wyprzedzeniem, ponieważ dla osób z niepełnosprawnością wzroku dotarcie do literatury oraz jej przetworzenie do dostępnej postaci jest bardziej skomplikowane i czasochłonne, niż dla osób widzących.
ZADBAJMY O MOŻLIWOŚĆ PEŁNEGO WYKAZANIA SIĘ POSIADANĄ WIEDZĄ
- Sprawdzanie wiedzy powinno przebiegać w sposób możliwie zbliżony do tego, jaki jest stosowany wobec studentów widzących. Dobrze jest uzgodnić z osobami z niepełnosprawnością wzroku, jaka forma sprawdzenia wiadomości będzie optymalna. Dogodnym sposobem mogą się okazać testy w formie elektronicznej, gdyż studenci mogą je wypełniać na komputerze lub notatniku brajlowskim. Osoby znające pismo Braille’a mogą preferować formularz egzaminacyjny zapisany właśnie w tej formie. Pamiętać należy, że jeśli wydrukujemy materiał/test w brajlu, to osoba niewidoma nie uzupełni go – nie wpisze nic w wydrukowany materiał. Może za to utworzyć osobny plik, w którym będzie zapisywać np. numery pytań i odpowiedzi. Z osobami słabowidzącymi ustalmy, czy potrzebują powiększonej czcionki, specjalnego oświetlenia (mocniejszego lub słabszego), etc.
- Komputer, na którym osoba z niepełnosprawnością wzroku będzie pisać test/egzamin, powinien być wyposażony w oprogramowanie kompensujące ubytek wzroku – mówiące/powiększające. Zwróćmy uwagę na to, aby urządzenie, na którym pracuje w trakcie egzaminu student, zapewniało mu pełną samodzielność w zakresie pisania i czytania, a jednocześnie uniemożliwiało korzystania ze źródeł wiedzy, do których student nie powinien mieć dostępu w czasie egzaminu – z Internetu czy słowników. W przypadku wyboru takiej formy zdawania egzaminu pisemnego dajmy studentowi kilka minut na zapoznanie się z klawiaturą nowego dla niego sprzętu. Możliwa jest także zamiana formy pisemnej egzaminu na formę ustną z zachowaniem równoważnego sprawdzenia poziomu wiedzy.
- Studenci z niepełnosprawnościami, nie tylko z niepełnosprawnością wzroku, mają prawo do wydłużenia czasu trwania egzaminu do 50% czasu podstawowego. Okażmy cierpliwość i nie wywierajmy nadmiernej presji, czekając na zakończenie pisania egzaminu przez studenta.
SZUKAJMY DODATKOWYCH INFORMACJI I POMOCY
- Specjaliści z Biura Wsparcia Osób z Niepełnosprawnościami dopomogą w przygotowaniu sprzętu na egzamin, dostosowaniu materiałów, wyjaśnieniu szczegółowych zasad dostępności cyfrowej i rozwiązaniu innych istotnych problemów, jakie mogą się pojawić w pracy ze studentami z niepełnosprawnością wzroku.
Poradniki
wzbogacające wiedzę o niewidomych, nie tylko studentach:
